श्रोत :- सूत्रपिटक, अर्थ कथा, खुद्दक निकाय, उरग जातक
https://www.facebook.com/BuddhaRakkhito/posts/1223888957692595
मार्फत भन्ते बुद्धरक्खितोबाट नयाँ संस्करणमा पोष्ट गरिएको
वाराणसीमा ब्रह्मदत्तको शासन हुदा बोधिसत्व एकपल्ट ब्राहमण कुलमा जन्मिए । छोरा, छोरी जहाँन, बुहारी, दासी र आफूसहित गरि ६ जना जहाँन परिवार किसानी कर्म द्वारा जीविका भइरहेको थियो । फेरी सबैले दान गर्नु र शील पालन गर्नुको साथै मरणानुस्मृतिको भावना पनि सधै गर्ने गर्थे ।
एक दिन बोधिसत्व आफ्नो छोरा संगै खेतमा काम गरिरहेका थिए । छोराले जमिन जोत्दै थियो । खेतमा आगो पनि बालिरखेको थियो । संयोगले खेतको एउटा प्वालमा बसेको सर्पको आखामा धुँवा लाग्यो । तब रिसले चुर भएर विषधारी सर्प प्वालबाट बाहिर निस्केर आउना साथ छोरालाई डस्यो । उ भद्राक्क पल्टियो । फेरी बोधिसत्व दौडिएर आएर हेरुञ्जेल सम्म त छोरा मरी सक्यो । बोधिसत्वले मरिसकेको छोरालाई बोकेर रुख मुनि पल्टाईदिए । एउटा कपडाले छोपिदिए । फेरी संस्कारको अनित्य स्वभाव देखेर मरणानुस्मृतिको भावना गरे । बोधिसत्व न त रुए न त कराए नै । केहि समय पछी एक जना त्यस घटना थाहा नपाएको मानिस आउन साथ, बोधिसत्वले -"आज दुवैलाई भोजन ल्याउनु पर्दैन । फेरी आज दासी मात्र पठाउनु पर्दैन । सबै सेतो वस्त्र लगाएर फूल, धुप बत्तीहरु लिएर आउनु ।" भनि समाचार पठाए ।
उता यो खबर सुन्न साथ ब्राह्मणीले थाहा पाइन् -आफ्नो छोरा मर्यो । ब्राह्मणी सुसंयत चित्त भएकी भएकोले सबैलाई सफा लुगा लगाउन लगाएर फुल धुप र बत्ति लिन लगाएर सबै खेतमा पुगे । तर न कोहि रुए न कोहि कराए । सबैले मरणानुस्मृति भावना गर्दै धैर्य गरिबसे ।
उनीहरुको त्यो अतुल्य धैर्यले शक्रको आशन नै तातियो । शक्र उनीहरुको धैर्यको परिक्षा गर्न आयो । त्यस बेला ब्राह्मण आफ्नो छोराको दाहसंस्कार गरिराखेको थियो । शक्रले सोध्यो - "बाबु यो तिमीले के गरिरहेको छौं ?
-"एउटा मानिस जलाई रहेको छु ।"
-"मेरो विचारमा त तिमीले एउटा मृग पोलिरहेको जस्तै छ नि ?"
-"होइन महाशय, मानिस नै जलाईरहेको छु ।"
-"त्यसो हो भने कोहि शत्रुलाई पोलिराखेको होला, होइन ?"
-"होइन महाशय, मैले आफ्नै छोरालाई जलाई राखेको छु ।"
-"अँ त्यसो भए, त्यो पक्कै पनि मन नपर्ने खराब छोरा होला होइन ?"
-"होइन, मेरो मन परेको छोरा नै हो, प्रिय पुत्र नै हो ।"
-"होइन होला, त्यसो भए तिमि किन नरोएको त ?"
त्यस पछी ब्राह्मणले नरोएको कारण स्पष्ट पार्दै शक्रलाइ भने -
उरगोव तचं. जिण्णं, हित्वा गच्छति संतनुं ।
एवं सरिरे निब्भोगे, पेते कालकते सति ॥
डय्हमानो न जानाती ञातीनं परिदेवीतँ ॥
तस्मा एतं न सोचामि, गतो सो तस्स या गति ॥
जसरि सर्पले आफ्नो काचुली छोडेर जान्छ, त्यसरी नै मनिहरुले शरीर छाडेर जान्छन भने त्यसरी नै भोगहिन शरीर मरेर जानासाथ आगोले पोली राखेको छु । पोली राखिएको मृतक छोराले म रुइरहेको छु भनि थाहा पाउँदैन । त्यसैले मैले शोक गरिन । उसको जुन गति हो उ त्यहाँ गयो ।
शक्र त्यस पछी ब्राह्मणी संग कुराकानी गर्दै केहि प्रश्नहरु सोध्यो। ब्राहमणी ले भनिन्-
अनब्भितो ततो आग, अननुञ्ञा इतो गतो ॥
यथा तथागतो, तत्थ का परिदेवनात ॥
डय्हमानो न जानाति, ञातीनं परिदेवितं ।
तस्मा एतं न सोचामि, गतो सो तस्स या गति ॥
नबोलाइकन उ यहाँ आयो । नसोधी नै यहाँ बाट गयो । जसरि आयो त्यसरी नै गयो । त्यसैले यहाँ रुने कराउने नै किन ? जलाउदै गरेको छोराले मैले रुएको कराएको सुन्दैन । त्यसैले म रुइन । उसको जुन गति हो उ त्यहाँ गयो ।
शक्रले त्यस पछी बहिनी संग पनि सोध्यो ।
उनले जवाफ दिईन्-
सचे रोड़े किसा अस्सं, तस्सा मे किं फलं सिया ।
ञातिमित्ता सुहज्जानं, भियो नो अरती सिया ॥
डय्हमानो न जानाति, ञातीनं परिदेवितं ।
तस्मा एतं न सोचामि, गतो सो तस्स या गति ॥
यदि मैले रोए भने म मात्र दुब्लो हुन्छु । यसले गर्दा ज्ञातिमित्रहरुले मात्र मलाई नै मन नपराउने हुन्छ । जलाउदै गरेको दाजुले म रोएको कराएको सुन्ने नै होइन । त्यसैले मैले उसको शोक गरिन । उसको जुन गति हो उ त्यहाँ गयो ।
शक्रले फेरी बुहारी संग पनि कुराकानी गर्दै सोध्यो - ऊ तिम्रो को हो ?"
"ऊ मेरो लोग्ने हो ।"
"लोग्ने मरेपछि महिलाहरु अनाथ नै हुन्छन् । त्यसो भएता पनि तिमि भन एक छिन पनि रुएनौ नि, किन ?"
जवाफमा बुहारीले भनिन-
यथापि दारकोचन्दं, गच्छान्तं अनुरोदति ।
एवं सम्पद मे वेतं, योपेट मनुसोचति ॥
डय्हमानो न जानाति, ञातीनं परिदेवितं ।
तस्मा एतं न सोचामि, गतो सो तस्स या गति ॥
जसरि बच्चा उदाईरहेको चन्द्रमा देखेर त्यसको लागि रुन्छ, त्यसरी नै मुर्खले मात्र मरेर गइसकेको लागि रुन्छ । जलाउदै गरेको लोग्ने म रोएको कराएको सुन्ने होइन । त्यसैले मैले उसको लागि शोक नगरेकी हुँ । उसको जुन गति हो उ त्यहाँ गयो ।
शक्रले पछी उसको दासी संग सोध्यो पक्का पनि उसले तिमीलाई कामले दु:ख दिन्थ्यो होला । गाली पनि गर्थ्यो होला । त्यसैले तिमीले त विचार गर्यौ हौली, उ मर्यो आराम भयो भनेर । त्यसैले नरोएकी होइन ?"
दासीले भनिन् - मेरो मालिक क्षमा, मैत्री र करुणाले युक्त हुनुहुन्थ्यो । यसरी भनेर आफु नरोएको कारण दासीले शक्रलाई बताइन -
यथापि उदककुम्भो, भिन्नो अप्पटिसन्धि यो ।
एवं सम्पदमेवेतं, यो पेतुमनुसोचति ॥
डय्हमानो न जानाति, ञातीनं परिदेवितं ।
तस्मा एतं न सोचामि, गतो सो तस्स या गति ॥
जसरी फुटेको माटोको गाग्रो फेरी जोड्न हुँदैन, त्यसरी नै मरिसकेको व्यक्ति फर्किएर आउँदैन । माटोको गाग्रो जोड्नको लागि रुनुमा जसरी अर्थ छैन त्यसरी नै मरिसकेको व्यक्तिको लागि रुनुको पनि केहि अर्थ छैन । जलाउदै गरिएको मेरो मालिकले मैले रोएको कराएको सुन्नु हुन्न । त्यसैले म उहाँको लागि शोक नगरेकी हुँ । उहाँको जुन गति हो त्यहि जानु भयो ।
उनीहरुको जवाफ सुनेर शक्र प्रसन्न भयो । फेरी उनीहरु लाई दान शील धर्म पालन गर्न सहयोग दिएर प्रेरणा दिएर फर्कियो ।
===================================
अन्त्यमा शाक्य मुनि बुद्धले यस जातक संग्रह गर्नुहुदै भन्नु भयो
त्यस बेला को दासी बुद्ध कालमा खुज्जुत्त्रा भएर जन्मनु भयो
छोरी = उपलवण्ण भएर जन्म भयो
छोरा = राहुल भएर जन्मिए
आमा = खेमा
आफु ब्राह्मण चाहिं बुद्ध भएर जन्मनु भयो
काँचुली (स्रोत : उरगजातक)
यसै जातकका सन्देशलार्इ समेटी भिक्षु सम्येक प्राणपुत्रले रचना गर्नु भएको गीत
(जोसुकै मरेपनि रुनुहुन्न भनी बुझाइएको गीत)
किन शोक गरुं मृतकप्रति ? किन रोउँ मृतकलाई सम्झी ?
जो जान्दैन दु:ख हाम्रो, न सुन्छ ऊ हाम्रो रोदन ।।
न बोलाएर कोही जन्मिन्छ, न सोधेर कोही नै मर्छ ।
सर्पले कांचुली फेरेझैं, जसरी आयो त्यसरी नै जान्छ ।।
फूटेको गाग्रो नजोडिएझैं, परलोक जाने फेरि फर्किन्न ।
चन्द्रमा नपाई रुने बालकजस्तै, मूर्ख रुन्छ मृतक सम्झेर ।।
चिन्ताले रोग बढाउंछ, विलापले पीडा जगाउँछ ।।
रुनाले कुरूप बनाउँछ, यसले हाम्रो के लाभ गर्छ ?
भवतु सब्ब मंगलम् ।
